Байгалийн гаралтай агаарын бохирдол нь байгалийн үйл явцаар үүсэх бөгөөд үүнд галт уул дэлбэрэх,уулын чулуулаг элэгдэх, ургамал хэт их цэцэглэх, /хөл газрын ургамал- энгийн яриагаар хогийн ургамал гэж нэрлэдэг шарилж, лууль / ойн болон гал түймрийн утаа гэх мэт хамаарна.
Хүний үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй агаарын бохирдол нь үйлдвэрлэл, аж ахуйн үйл ажиллагааны явцад янз бүрийн хорт бодис агаарт хаягдснаас үүсдэг. Энэ нь цар хүрээгээрээ байгалийн гаралтай агаарын бохирдолыг давдаг.
Агаар бохирдуулах эх үүсвэрүүд гэвэл: сүүлийн жилүүдэд эрчимтэй явагдаж байгаа хүн амын механик хөдөлгөөн ихэссэнээс гэр хороолол тэлж, хотын нягтрал нэмэгдсэн.
Хот дотор шинээр баригдаж байгаа байшин барилгын хоорондын зай багасч, агаарын урсгалыг сааруулж, бохирдлын сарнилтыг саатуулж байгаа.
Агаарын бохирдлын улмаас хүн амын дунд амьсгалын замын эмгэг түгээмэл тохиолддог ба бүх насныхан өртдөг нь тодорхой үүний дотор хүүхэд, өндөр настнууд , мөн дархлаа султай өвчлөмтгий хүмүүс архаг хууч өвчтэй хүмүүс илүү өртдөг. Агаарын бохирдлыг хүний эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөөллөөр нь хурц ба архаг гэж 2 ангилдаг.
• Хурц нөлөөлөл гэдэг нь агаар бохирдуулаж байгаа хорт бодисын хольцууд нь /концентрацаар/ өндөр идэвхээр богино хугацаанд хүн, амьтан, ургамлын амьдрах үйл ажиллагаанд хорт нөлөө үзүүлэхийг хэлнэ.
• Архаг нөлөөлөл гэдэг нь агаар мандалд байгаа хорт бодисууд бага идэвхээр удаан хугацааны турш хүн, амьтан, ургамлын амьдрах үйл ажиллагаанд сөрөг нөлөө үзүүлэхийг хэлнэ.
• Архаг нөлөөллийг өвөрмөц ба өвөрмөц бус архаг нөлөөлөл гэж ангилдаг. Өвөрмөц архаг нөлөөлөл гэдэг нь хорт бодис дангаараа тодорхой эрхтэн системийг гэмтээж бие даасан өвчин үүсгэнэ. /тоосжилт/
• Өвөрмөц бус архаг нөлөөлөл нь хорт хольцууд ямар нэг өвчнийг сэдрээх хүчин зүйл болдог.
Гадаад орчны агаарын бохирдол, хүн амын эрүүл мэнд
Олон улсад хийсэн судалгаагаар хүрээлэн буй орчны бохирдол нь оршин суугчдын өвчлөлийг нэмэгдүүлэх, хүүхдийн бие махбодын өсөлт, хөгжилд сөрөг нөлөөлж, дархлалын түвшинг бууруулдаг болохыг тогтоосон байгаа . Үүнд:
1. Өвчлөлийг нэмэгдүүлэх
• Амьсгалын эрхтний эмгэг /Цочмог ларингит, Архаг бронхит, тонзиллит, аденойдит, уушги, гуурсан хоолойн бөглөрөлтөт хэлбэрийн архаг үрэвсэл
• Харшлын эмгэг ( харшлын гаралтай нүд, чих хамрын хоолойн хөндийн үрэвсэл, багтраа, арьсны эмгэг)
• Зүрх судасны өвчин (Зүрх судасны өвчний тархалт өндөр байх, зүрхний үйл ажиллагааны хямрал, дутагдал, төрөлхийн гажиг, зүрхний ишеми)
• Удамшлын эмгэг, төрөлхийн гаж хөгжил
• Хавдар
• Нөхөн үржихүйн эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлнө (үр хөврөл гэмтэх, дутуу төрөх)
2. Бие махбодын өсөлт, хөгжилтөд сөрөг нөлөөлнө
• Өндөр, жин, цээжний тойргийн хэвийн харьцаа алдагдах
• Таргалах, турах
• Биеийн галбир өөрчлөгдөх
3. Бие махбодын физиологийн хэвийн үйл ажиллагаанд сөрөг нөлөөлнө
• Уушгины үйл ажиллагаа алдагдана
• Оюуны ажиллах чадвар
• Мэдрэхүй-хөдөлгөөний хурд өөрчлөгдөнө
• Цусны даралт, судасны цохилт өөрчлөгдөнө
4. Дархлалын түвшинг бууруулна
• Биеийн ерөнхий эсэргүүцлийг сулруулах
Хүний Амьсгалын эрхтнүүд нь байгалиасаа өөрийгөө цэвэрлэх, хамгаалах, хоргүйжүүлэх үйл ажиллагаатай тэр хоорондоо нарийн өндөр уялдаатай явагдаж, бие махбодыг бүрэн хамгаалж заяасан байдаг .
Гэтэл агаарын бохирдол, хүрээлэн буй орчны өөрчлөлтийн нөлөөгөөр дээрх үүргээ гүйцэтгэж чадахгүй болдог байна.
Зүрх судасны өвчин нь тахир дутуу болох, эрт нас барах өндөр эрсдэлтэй бөгөөд эрүүл мэндийн статистикийн мэдээгээр манай улсад зүрх судасны өвчний өвчлөл нь хүн амын нас баралтын тэргүүлэх шалтгаан болж, нас барж буй 3 хүн тутмын нэг нь зүрх судасны өвчний улмаас эндэж байна.
Орчны бохирдлын хүний эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөөллийг илтгэх нэг үзүүлэлт бол хүүхдийн зүрх судасны үйл ажиллагааны алдагдлын өөрчлөлт өвчин гэж үзэж байна.
Агаарын бохирдол нь хүүхдийн бие бялдрын өсөлт, хөгжлийн үзүүлэлтүүд, дархлааны байдалд үзүүлэх нөлөөлийг судлаж үзэхэд Улаанбаатар хотод 1998-2000 онд судалгаанд хамрагдсан хүүхдүүдэд өсөлт, хөгжлийн хэвийн харьцаа алдагдаж, өндөр, жин нэмэгдэж, цээжний тойргийн хэмжээ багассан нь тогтоогдсон байна..
Эрүүл мэндийн статистикийн мэдээгээр Улаанбаатар хотод амьсгалын эрхтний өвчлөл жилээс жилд нэмэгдэж, Нийслэл хотод амьсгалын эрхтний өвчлөл нийт өвчлөлийн 23.4-24.4 хувийг эзэлж байна (10). Хүүхдийн өвчлөлийн ерөнхий бүтцэд амьсгалын эрхтний өвчлөл 1-р байр эзэлдэг бөгөөд агаарын бохирдол ихтэй газар түүний эзлэх хувь нэмэгдэж байна. Судлаач Б.Бурмаа (1998, 2001), Н.Сайжаа (1992, 2004) нар Улаанбаатар хотын агаар дахь тоос, хүхэрлэг хий, азотын давхар исэл, нүүрстөрөгчийн дутуу ислийн агууламж нь хүүхдийн амьсгалын эрхтний өвчлөл, тухайлбал хүүхдийн гуурсан хоолойн цочмог болон архаг үрэвсэл, уушгины үрэвслийн нэг шалтгаан болж буйг судлан тогтоожээ.
Мөн Улаанбаатар хотын хүүхдүүд хөдөөгийн хүүхдүүдийг бодвол гуурсан хоолойн үрэвсэл өвчнөөр 5-15 дахин илүү өвчилж байна гэдгийг судалгаар тогтоосон байна.
Улаанбаатар хотод ийнхүү амьсгалын замын өвчлөл өндөр байгаа нь хотын агаар дахь тоосны хэмжээ, хүхэрлэг хийн агууламжтай шууд хамааралтай байхад хөдөөгийн хүүхдийн амьсгалын эрхтний өвчлөл нь бохирдуулагчийн нөлөөтэй бус харин цаг уурын хүчин зүйлтэй хэт даарах, халууцах/илүү хамааралтай байгааг илрүүлжээ. Тухайлбал Улаанбаатар хотын 0-16 насны хүүхдүүд багтраагаар өвчлөхөд нөлөөлж буй олон хүчин зүйлийн дотор тоосны үзүүлэх нөлөө 56.5 хувь байна (Б.Бурмаа, 2001).
Томоохон хотуудын хүн амын өвчлөлд суурьшил ахуйн орчны эрсдэлт хүчин зүйлиин нөлөөллийг судалж үзэхэд агаарын найрлага дахь нүүрстөрөгчийн дутуу исэл, хүхэрлэг хий, азотын давхар исэл, хөрсний бохирдолтоос үүсэх хар тугалга нь дагнасан буюу хавсарсан байдлаар нөлөөлж байгаа нь судалгаагаар тогтоогдсон байдаг. / Н. Сайжаа /
Амьсгалын замын өвчлөлийн 24.9% нь хамгийн их болон бага температурын улмаас намрын улиралд үүсч байсан бол өвлийн улиралд энэ өвчлөлийн 13.3% нь салхины хурд, азотын давхар исэл болон харьцангуй чийгийн улмаас үүссэн байна. Тэгвэл зүрх судасны өвчлөлийн хувьд намар 8.7%, өвөл 8.3% нь хамгийн их, бага температурын улмаас үүсчээ (А.Энхжаргал, 2006).
Агаарын бохирдлын улмаас Улаанбаатар хотын хүүхдүүдэд зүрх судасны системийн функциональ үйл ажиллагааны өөрчлөлтүүд илэрч байна. Хүүхдүүдэд амьсгал, зүрх судасны үйл ажиллагааны сорил хийхэд уушгины амьдралын багтаамж багасах, артерийн бага даралтын хувьд хэвийн бус хариу урвал үзүүлэх, судасны цохилтын тоо цөөрч байгаа нь тогтоогдлоо (5, 6). Мөн Улаанбаатар хотын (677) хүүхдүүдэд хийсэн зүрхний цахилгаан бичлэгийн дүнгээр эрүүл хүүхдүүдэд зүрхний булчингийн агшилт, цахилгаан дамжуулах чанар өөрчлөгдөж, зүрхний цохилт олшрох, цөөрөх зэрэг үйл ажиллагааны өөрчлөлтүүд илэрсэн бөгөөд үүнд эцэг эхийн боловсрол, өрхийн орлого, халдварт өвчнөөр өвчилсэн байдлаас гадна, агаарын бохирдол нөлөөлж байгааг илрүүлжээ.
Хар тугалга нь бараг бүх эрхтэн, тогтолцоонд сөрөг нөлөө үзүүлдэг орчныг бохирдуулагч хортой бодис юм. Энэ нь мэдрэл, бөөр, цус бүтээх, нөхөн үржихүйн тогтолцоонд сөрөг нөлөөлж, хүүхдийн өсөлтийг саатуулдаг. Хар тугалгыг мэдрэлийн хор гэж нэрлэдэг бөгөөд хүүхдийн тархины хөгжлийг саатуулах аюултай. Улаанбаатар хотын хүүхдийн цусан дахь хар тугалгын дундаж агууламж 16мкгр/дл байгаа нь ДЭМБ-ын зөвлөмж хэмжээнээс илүү байна (О.Байгаль, Б.Бурмаа нар, 2005./
Дотоод орчны агаарын бохирдол хүний эрүүл мэнд
Дотоод орчны агаарыг бохирдуулагч эх үүсвэр : гадаад орчноос тусгаарлагдсан бидний гэрийн болон албан тасалгаан доторхи агаарыг дотоод орчны агаар гэж хэлнэ.
• Гадаад орчны агаарын бохирдол
• Гал түлэх
• Тамхи татах
• Эрүүл ахуй, ариун цэврийн ерөнхий нөхцөл
• Барилгын материал болон тавилгыг хийсэн материалууд/ цавуу ихтэй шахмал модон материал, будаг гм/
• Агааржуулалтын байдал/ агааржуулалтын системгүй байх/
Ж нь 2 дүүргийн 2-8 насны хүүхдийн дунд хийсэн Судалгааны дүнгээс үзэхэд судалгаанд хамрагдсан нийт хүүхдүүдийн 77.8 хувьд багтраа, бронхит, харшлын шинж тэмдгүүд илэрсэн байна. Энэ нь гэрийн дотоод орчны агаар бохирдуулагч тоосны ширхэгүүд илүүтэй нөлөөлдөг болохыг судлан тогтоожээ. /Г.Энхжаргал,2001 он/ Түүнчлэн гэр буюу энгийн галлагаатай сууцанд амьдарч буй хүүхдүүдийн дунд амьсгалын замын өвчний шинж тэмдэг орон сууцанд амьдардаг хүүхдийг бодвол илүү илэрч байжээ. Агаарын бохирдолт нь амьсгалын замын эрхтэний өвчлөлд нөлөөлөхөөс гадна жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн 20-27 % нь эрт хожуу хордлоготой, нийт төрсөн хүүхдийн 3,2-3,6% нь хүчилтөрөгчийн дутагдал, амьсгалын замын хямралтай төрж байна. Гэсэн судалгаа манайд байдаг.
Улаанбаатар хотын хүн амын өвчлөл, 2007 - 2010 он
Агаар бохирдолтой байх нь амьсгалын зам, цусны эргэлтийн тогтолцоо, хавдар үүсэхэд нөлөөлдөг болох нь судалгаагаар батлагдсан билээ.
Сүүлийн жилүүдэд манай улсын хүн амын өвчлөл, нас баралтын тэргүүлэх шалтгаанд зүрх судас болон амьсгалын замын өвчлөл эхний байруудад орж байна сүүлийн 5 жилийн статистик үзүүлэлтээс/ амьсгалын тогтолцооны өвчин 10.000 хүн амд 2007 онд 729,69 байсан 2010 онд 954.82 болж, 225.13-тохиолдлоор , ЦЭТ өвчлөл 2007 онд 563,23 байсан 2010 онд 648.06 болж, 84.83 – тохиолдолоор нэмэгдсэн гэсэн үзүүлэлтэй байна.
Зүрх судас, амьсгалын тогтолцооны өвчлөлийн динамикаас харахад буурах хандлага ажиглагдахгүй байгаа нь нийгмийн эрүүл мэндийн тулгамдсан асуудлын нэг болоод байна.
Нөгөө талаар агаарыг бохирдуулагч бодисууд нь бие махбодийн өвөрмөц бус дархлалын урвалыг өвчилж гадны эмгэг төрөгч нянгуудыг эсэргүүцэх чадварыг сулруулж хүн амын өвчлөл ялангуяа арьсны болон харшилт өвчин үүсэх нөхцөл болж байна.
2007 онд -323,07 байсан 2010 оны өвчлөлтэй харьцуулан үзэхэд 403.58 өвчлөл 80.51 нэмэгдсэн. ДЭМБ –ын мэдээгээр дэлхийд жил бүр 10сая хүн хорт хавдраар өвчилж, 7 сая хүн нас барж байна. Манай улсад 100.000 хүн амд ноогдох хорт хавдрын өвчлөл 2007 онд 128,95 байсан 2010 онд 160.63 болж, нас баралт 94,4- 105,18 болж өсч байна.
Улаанбаатар хотын хүн амын нас баралт Агаарын бохирдлын нөлөөгөөр дэлхийд жил бүр 1.6 сая хүн амьсгалын замын өвчлөлөөр нас барж байна. Дэлхийн хүн амын дунд тохиолдож буй нийт өвчлөлийн 2.7 хувийг агаарын бохирдлын улмаас үүссэн өвчлөл эзэлж байна гэж мэдээлсэн байна.
(ДЭМБ, 2006).
Манай улсын хүн амын нас баралтын шалтгаанд цусны эргэлтийн тогтолцооны өвчин, хавдар болон осол гэмтлийн шалтгаант нас баралт тогтмол эхний байруудыг эзэлж жил ирэх тутам эдгээр өвчний улмаас нас барсан хүний тоо нэмэгдсээр байна.
УБ хотын НЭМГ-ын 2010 оны статистик судалгаанаас харахад өвчлөлийн тэргүүлэх 5 шалтгаанд
1. Цусны эргэлтийн тогтолцооны өвчин /1000 хүн амд 2.17/
2. Гадны шалтгаант өвчлөл ба үхэл /1000 хүн амд 1.35/
3. Хавдар /1000 хүн амд 1.41/
4. Хоол шингээх эрхтэн тогтолцооны өвчин /1000 хүн амд 0.58/
5. Амьсгалын тогтолцооны өвчин /1000 хүн амд 0.22/
НИЙСЛЭЛИЙН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ГАЗАР
2011 оны 10-р сарын 21
Эх сурвалж: http://www.ubhealth.mn/index.php/2011-11-01-01-56-50/60-2011-03-28-02-58-20/496-2011-10-21-02-54-39.html
